SIGN TO EUTOPIA
SIGN TO EUTOPIA
1 augustus t/m 24 september 2006
(zie ook volgende events)
“Sign to Eutopia” is initiated by Wouter Osterholt and Elke Uitentuis and organized in collaboration with “Sign” and “Eutopia”, an Association for the Advancement of European Art and Culture.
The artists who are going to participate:
Birgit Graschopf (Austria)
Petra Kleyn (the Netherlands)
Christoph Mayer chm. (Austria)
Wouter Osterholt (the Netherlands)
Eric von Robertson (USA)
Jean Baptiste Sauvage (French)
Adrien Tirtiaux (Belgium)
Elke Uitentuis (the Netherlands)
“These 8 artists will work in the city of Groningen for a period of five weeks. The research is based on a desire to maximize the open attitude of the citizens of Groningen towards the experience of parts of the city structure. The artists are going to explore the possibilities of redefining people’s attitude towards the city by using functional elements, such as lampposts, fences, maps, signs, alleys etc., in different perspectives.
The Netherlands is a very organized country. Everything is defined. This fact influences a lot the physical appearance of the Dutch landscape. A lot of people from the Netherlands don’t even know how much this planning regulates their behaviour. Inspired by this cultural phenomenon the group of international artists are going to investigate the Dutch city planning. The exchange between the artists can lead to a bigger understanding of the value of the Dutch environment and of the influence of city planning in general.
The gallery space of Sign is completely transformed into a living space. There’re 7 sleeping cabins, computer room, shower, kitchen and a meeting place. The artists are going to stay here during the residency. The public space of Groningen will be used as their workspace and as their context. During the residency there are different art projects presented on different locations in the city of Groningen. Check this website for the different locations and dates of the art projects in public space. This information can also be found at the display in front of the window of Sign. After the residency the documentation will be presented within the setting of the former living space.”
met dank aan ambassade van Oostenrijk, VSB fonds, kunstraad Groningen, fonds voor beeldende kunsten en vormgeving, gemeente Groningen
Verslag
HET DOEL & INLEIDING
Sign to Eutopia (1 augustus t/m 24 september 2006) was een residentieproject bedacht, ontwikkeld en georganiseerd door de kunstenaars Elke Uitentuis en Wouter Osterholt en daarna i.s.m. Sign verder gerealiseerd. Sign is op hun voorstel ingegaan omdat het goed past in haar experimentele beleid en een verbreding betekend van de rol die Sign kan vervullen. Tevens was het een interessant gegeven voor Groningen.
Het doel van de residentie was om onderzoek te doen naar de mogelijkheid om functionele plekken in de stad te veranderen in plekken met een andere betekenis. In de betreffende periode is de infrastructurele omgeving van Groningen gebruikt als decor voor b.v. performatieve installaties, ingrepen in de publieke ruimte en sociale interventies. D.m.v. ‘transformaties’ werd getracht een alertheid te realiseren bij omstanders t.a.v. de originele ruimtelijke betekenis en die van de vernieuwde betekenis. Doel was een bijdrage te leveren in een proces wat genoemd werd ‘maximalisering van de semantische ruimdenkendheid ten aanzien van de ‘ruimtelijke ervaring”.
Door andere belevingservaringen aan te bieden werd gestreefd naar het vergroten van het bewustzijn de mensen ten aanzien van de stedelijke inrichting en hen te confronteren met de manier waarop hun sociale gedrag bepaald wordt door de opgelegde regulering binnen de stedelijke planologie. Dit geeft het publiek de mogelijkheid geroutineerde handelingen tijdelijk te doorbreken, de belevingservaring te beïnvloeden en de plek te herdefiniëren.
Gehoopt werd de ruimtelijke ervaring binnen de stedelijke planologie persoonlijker te maken en bepaalde plekken in de stad te verbijzonderen.
Met dit onderzoek naar de inrichting van de stad Groningen en de uitwerking daarvan op de mens werd getracht een bijdrage te leveren aan een breder inzicht in de consequenties van de vanzelfsprekende structuren binnen het Nederlandse stedelijke landschap.
De vorm van de residentie heeft te maken met het doel wat beoogd werd d.w.z.
8 mensen leven in een ruimte met mogelijkheid tot onderlinge interactie waarbij de kunstuitingen in de openbare ruimte moesten
De residentie had een internationaal karakter met 5 kunstenaars uit het buitenland en
3 van elders uit Nederland. Het idee was dat de onbekendheid met de stad Groningen een frisse kijk zou opleveren t.a.v. de plaatselijke planologie en dat zaken die voor de inwoners van Groningen vanzelfsprekend zijn geworden met verwondering en verbazing benaderd zouden worden.
De volgende kunstenaars namen deel aan de residentie:
Eric von Robertson (Paola, Kansas 1976 USA), Christoph Mayer chm. (Linz 1975, Oostenrijk A), Birgit Graschopf, (Wenen, 1979 A), Adrien Tirtiaux (1980, Brussel B), Jean Baptiste Sauvage (Saint Etienne, 1976 F) Petra Kleyn (1970, Asperen NL), Elke Uitentuis (1977, Sneek NL), Wouter Osterholt (1979, Leiden NL).
Elke Uitentuis en Wouter Osterholt hebben Sign benaderd met het idee dat een project als ‘Sign to Eutopia’ juist daar goed realiseerbaar is. Met een eerder project, Segment XI, Tunnel (augustus/september 2004), had Wouter Osterholt al ervaren dat totale functieverandering van een tentoonstellingsruimte bij Sign tot de mogelijkheden behoorde.
De keuze voor Groningen voor dit onderzoek lag tevens in het feit dat het een overzichtelijke en ‘behapbare’ stad is die tegelijkertijd voldoende grootstedelijke allure bezit. Groningen bezit tevens nog de openheid tot realisering van verrassende ad hoc kunstuitingen in de openbare ruimte.
De meeste inwoners kennen de stad behoorlijk goed, de kans dat de ingrepen van de kunstenaars zouden opvallen is daardoor groot.
Selectie van de meeste van bovengenoemde kunstenaars vond plaats na raadpleging van het kunstenaarsbestand van het Weense initiatief ‘Eutopia’ De samenwerking met ‘Eutopia’ was ook merkbaar op hun site waar het dagboek te volgen was.
Deze residentievorm waar 8 kunstenaars op een plek wonen bood de mogelijkheid samen aan dit onderzoek te werken en ervaring, kennis en nieuwe inzichten te delen. Naast individuele projecten konden de kunstenaars ook samen projecten ontwikkelen.
OMSCHRIJVING OPBOUW RESIDENTIE
De tentoonstellingsruimte Sign is in augustus en september veranderd in een residentie voor een groep internationale kunstenaars. De bouw vond plaats in de laatste 2 weken van juli 2006. De voorbereidingen van het project waren gedegen en er waren genoeg voorzieningen om het project optimaal te ontwikkelen. De ruimte van Sign werd getransformeerd tot een echt kunstenaarshotel. De totale functieverandering van een tentoonstellingsruimte is in deze context een interessant gegeven en geeft de brede mogelijkheden aan voor een initiatief als Sign.
In de voorste lange ruimte is een serie van 6 een-persoons slaapunits gebouwd voorzien van licht/stopcontact, console./plank met vliegenmepper, prullenbak en opbergkratje, 2 handdoeken washandje, de kaart van Groningen de huisregels en de huissleutel verder matras met dekbed, kussen en overtrekken. De ingang van de unit was af te sluiten met grijze lange gordijnen.
Beneden in de kelder was een tweepersoons slaapunit voor de organisatoren en paar Wouter Osterholt/Elke Uitentuis en een computerruimte met 4 computers met internetverbinding, printer e.d. alsmede bureautafels en planken met vakliteratuur.
De ruimte boven middenin was een audio-visuele hoek.
In de achterste ruimte bevond zich de keuken met fornuis en oven, een stelling voor proviand , keukengerei servies etc, een doucheruimte en een grote eet-en werktafel (3.50 x 2.20 m.) met ingebouwde koelbox. Deze ruimte deed ook dienst als ontmoetingsruimte. Een bijzonder element van deze residentielocatie was de mogelijkheid tot het openen van de garagedeur. Passanten konden vanaf de straatzijde direct in de leefruimte kijken en zagen zo een onverwachtse levendigheid. Dit gaf veel aanleiding tot gesprekken met voorbijgangers over de hoedanigheid van het project. De deur stond dus veelal open. Het gaf de residentieplek een publiekelijk karakter, overeenkomstig met het inhoudelijke kader van het project. De transformatie van galerie naar residentieplek was geslaagd te noemen.
Iedere kunstenaar had een fiets tot zijn/haar beschikking. Een grote werkruimte was gehuurd bij het ateliercomplex OK Noordzijde aan de Oosterhamrikkade die ‘Sign to Eutopia’ voorzien had van de nodige gereedschappen
In het begin heeft iedere kunstenaar ter introductie een presentatie verzorgd over zijn/haar werk en activiteiten. Ook Sign heeft dat gedaan.
Verder zijn er ook twee tussentijdse gestructureerde presentaties geweest van de stand van zaken lieten zien. De eerste vond plaats n.a.v. de verkenningsfase en gebeurde aan de hand van veel geprojecteerde foto’s die handelden over de bijzonderheden van de stad welke konden dienen als inspiratiebron voor de komende projecten.
Bij de tweede presentatie werden de meer uitgewerkte ideeën besproken.
Verder is de voortgang van de projecten op een spontane ad hoc basis besproken tussen de verschillende kunstenaars onderling en de organisatie, zowel op technisch als inhoudelijk gebied. Tevens is aan het eind van het verblijf (voor de Documentatie-tentoonstelling) veel gediscussieerd over de wijze waarop de werken/documentatie getoond moesten worden.
Ook is ter nadere kennismaking in de tweede week een boottocht van 2 dagen met het grote woonschip ‘Primus’ van MJS Ameln, artistiek leider van Sign, georganiseerd . Deze voerde door de stad, over het Reitdiep, naar Zoutkamp, Lauwersmeer, Lauwersoog en de Waddenzee. Dit gaf een goede indruk hoe Groningen gesitueerd is in zijn omgeving .
Dit bleek inspirerend te zijn; een aantal uitgevoerde projecten had een connectie met water .
Verder heeft de groep de opening van project City on the Roof van Pavlov bezocht en daarop aansluitend het concert op de daken van het gebouw R.O. Zuiderdiep.
Iedereen is ook naar het Noorderzonfestival geweest en verder de heeft men de theatervoorstelling “Mobile” van Maarten Kasteleins (theatervormgever die ook voor Sign 2 projecten heeft gedaan) meegemaakt.
Een aantal kunstenaars; Eric von Robertson en Adrien Tirtiaux en Christioph Mayer hebben contact gehad met architectuurplatform GRAS aan de Hofstraat.
EVALUATIE
De ontwikkeling van het idee, de organisatie, de keuze van de kunstenaars, de voorbereidingen in financieel en materiële zin is allemaal uitstekend gebeurd dankzij Wouter Osterholt en Elke Uitentuis.
Van belang was ook het voorzienende en verzorgende aspect vanuit Sign zoals de inzetbaarheid van bestuursleden, enkele betrokkenen en de organisatoren Wouter Osterholt en Elke Uitentuis. Ook het voorzien van de kennis over de stad, het assisteren bij verschillende projecten en het ter beschikking stellen van de nodige middelen zoals vervoer, camera werk, gereedschappen waren belangrijk.
Er werd voor gezorgd dat de omstandigheden zo optimaal mogelijk waren opdat de projecten goed gerealiseerd konden worden binnen de tijdspanne. De dagelijkse aanwezigheid van bestuursleden en derden vergrootte ook de betrokkenheid en had zijn effect op de uitwisseling van ideeën en gedachtengangen.
De werken die door de participerende kunstenaars werden geproduceerd waren over het algemeen van goede kwaliteit en gingen allemaal een relatie aan met de openbare ruimte. De ingrepen waren confronterend, fysiek aanwezig; daardoor werd je als toeschouwer min of meer gedwongen er iets van te vinden. Over het geheel genomen kon men alle projecten gewoon tegen komen en ervaren in hun relatie met het gewone dagelijkse bestaan en de eigen omgeving.
Het doel perfomatieve installaties, dus niet alleen een object neerzetten maar ook een gebeurtenis is zeker bereikt .
De kunstenaars gingen op verschillende manieren in op de vooraf opgestelde randvoorwaarden en thematieken van het project.
De kunstenaars waren gewend om na te denken over het werken in de openbare ruimte. De projecten integreerden dan ook over het algemeen vrij natuurlijk in de openbare ruimte, ook wanneer zij een contrast bewerkstelligden. Het publieksbereik van een aantal werken was aantoonbaar groot. Andere werken zullen ook een aanzienlijk bereik gehad hebben maar dit was moeilijker exact na te gaan. De participerende kunstenaars hoefden over het algemeen niet aangezet te worden tot nadenken over het publiek in de openbare ruimte en hoe daar mee om te gaan. Dit was redelijk gemeengoed wat een bijzondere kwaliteit van het project was. Het heeft de keus voor de betreffende kunstenaars bevestigd.
enkele kanttekeningen
Over het algemeen heeft het project aan de uitgangspunten beantwoord.
Enkele conclusies en mogelijke verbeteringen ook in verband met een mogelijk vervolg in de toekomst:
Om het inhoudelijke meer uit te diepen en de theoretische reflectie te vergroten met betrekking tot de weerslag op planologische aspecten is een structuur nodig die dit meer aan de orde brengt en stimuleert. Van belang hierbij is dat dit van tevoren georganiseerd wordt en in een programma verwerkt is zodat de residerenden weten dat ze hiermee te maken krijgen. Van tevoren hadden de organisatoren Osterholt/Uitentuis mede de intentie tot het bewerkstelligen van een lokaal onderzoek dat gezamenlijk ondernomen zou kunnen worden om zo tot specifieke aandachtspunten en bevindingen ten aanzien van het gereguleerde stedelijke veld te komen. Deels is deze strategie ook wel toegepast.
Een vooropgezet concept met deze doelstelling (lokaal onderzoek) had dan in een strakker georganiseerder kader moeten plaatsvinden. Het plaatsen van de (individuele) projecten in een grotere algemenere context t.a.v. van het bewust worden het ervaren van de planologische aspecten van de stad wordt hierdoor meer mogelijk gemaakt.
Een groep had dan misschien meer kans gehad om zich als een grotere macht te kunnen verhouden tot de omgeving van Groningen en uiteindelijk misschien meer teweeg kunnen brengen in het sociaal maatschappelijke vlak. Het zou interessant zijn dat vanuit de kunstenaarshoek tot aanbevelingen kan komen voor het stedelijk landschap.
In praktische zin valt, als uitbreiding, te denken aan:
Inbreng/bijdrage door kennis van buitenaf b.v. in de vorm van discussie, lezingen gastsprekers en workshops door architecten, andere kunstenaars, sociologen e.d. tijdens en na afloop van de residentieperiode.
Meer inbouwen van evaluatie en discussiemogelijkheden door kunstenaars zelf eventueel met anderen.
Dat neemt niet weg dat er interessante artistiek inhoudelijke onderzoekingen en uitingen zijn verricht, en dat er uitwisselingen en gesprekken hierover zijn geweest.
De kracht van de individuele uitspraken en projecten mag natuurlijk niet veronachtzaamd worden.
Men kan de vraag stellen of deze kunstprojecten ook elders in een andere stad, een ander land hadden kunnen plaatsvinden? Dat is moeilijk eenduidig te beantwoorden.
Het karakter van een stad als Groningen is een cumulatie van allerlei factoren die in meer of minder mate ook in andere middelgrote West-Europese steden voorkomen. Het geheel maakt een stad tot wat die is. De kunstenaars hebben gereageerd op de planologische aspecten die ze tegen kwamen of die nou een meer specifiek of algemeen kenmerk betrof. Het is juist de ingreep van de kunstenaar(s) die een plek meer bijzonder maakt.
Wel opvallend was dat bepaalde ad hoc uitingen in de openbare ruimte blijkbaar beter in Groningen gedaan kunnen worden dan in een stad als Rotterdam. Kennelijk wordt er wat soepeler met de regelgeving t.a.v. kunst omgegaan.
Er zijn twee samenwerkingsprojecten geweest tijdens de residentie te weten:
‘My home is your castle’ van Elke Uitentuis en Wouter Osterholt en ‘Autonomous Lightsystem’ van Jean Baptiste en Christoph Mayer chm.
De participanten hielpen elkaar wel met de realisatie van projecten De onderlinge hulp werd zeer op prijs gesteld door iedereen wat de betrokkenheid bij elkaars project aangeeft. Ook was er inhoudelijke feedback en technische bijstand gedurende de residentieperiode.
INVLOED RESIDENTIE OP DE KUNSTENAARS:
(Zie ook bijlage evaluatievragen)
Deze residentie in deze opzet is van invloed geweest op de werkwijze en de uitingen.van de kunstenaars. Het dicht op elkaar zitten, het als een groep wonen heeft tot gevolg gehad dat men zich onontkoombaar, zowel persoonlijk als artistiek spiegelde aan de anderen. Het sociale aspect ook op dit niveau (samenleven) was op ieder van invloed en dwong iedereen tot het zoeken van zijn/haar houding als kunstenaar en had zijn reflectie (meer of minder) op de werken.
Bij een aantal kunstenaars was wel behoefte aan een gestructureerde voorbeschouwing en discussie van de uit te voeren projecten.
In de praktijk bleek dat de behoeftes van de kunstenaars daarin zeer verschillend waren en dat bovendien de fase waarin hun plannen zich bevonden varieerde. B.v. Sommige begonnen na 2 dagen direct te bouwen, anderen oriënteerden zich langer, enkelen werden juist belemmerd door te veel commentaar. De onderlinge gesprekken zijn er volop geweest (tijdens het werken en uitvoeren) maar minder in een “vergadercontext’.
Deze residentievorm waarin 8 kunstenaars in een beperkte ruimte leven is op bovenstaande zaken van invloed geweest, waarbij men ook te maken heeft met groepsdynamiek.
Ook waren weer en tijdstip van invloed.
Het was een maand lang gedurende de residentie slecht weer. Beter weer had een aantal zaken wat meer vergemakkelijkt, ondanks dat is er hard gewerkt, er zijn 10 projecten gedaan.
De aanvang begin augustus is in de vakantietijd wat een rustige periode in Groningen is. In deze tijd werd de stad door een aantal kunstenaars als saai ervaren.
DAGBOEK/ EUTOPIA/WEBSITE De website was naar tevredenheid ontworpen door Eduard Bezembinder en was gebruiksvriendelijk. Het kader dat hij voor de organisatoren had geschapen was gemakkelijk bij te werken. De website is door veel mensen bekeken. Er zijn veel reacties geweest van over de hele wereld.
Op de website van ‘Eutopia’ werd het dagboek bijgehouden, deze kon via een directe link vanaf de website van Sign bekeken worden. Het dagboek hielden Wouter Osterholt en Elke Uitentuis bij en zo nu en dan de andere kunstenaars.
Deze taak had achteraf gezien beter door een objectief persoon van buitenaf (als een journalist of documentalist) uitgevoerd kunnen worden, zodat er meer ruimte was geweest om inhoudelijk op de projecten in te gaan. Wouter Osterholt en Elke Uitentuis konden vanuit hun positie niet voldoende afstand nemen om deze taak goed te volbrengen.
In eerste instantie was het de bedoeling dat iemand van Eutopia een lezing zou geven en het dagboek een periode zou bijhouden. Helaas is dit vanwege interne problemen binnen de organisatie van het Weense Eutopia zelf niet doorgegaan.
Het dagboek was met iemand van buitenaf eenvormiger geweest en inhoudelijk interessanter. Een optie was dan dat deze persoon b.v. de kunstenaars had kunnen ondervragen ook gezien het genoemde theoretische kader.
DOCUMENTATIE-EXPOSITIE 9 september tot en met 24 september 2006.
Goed idee was het plaatsen van de documentatie-expositie te presenteren binnen het grid van de residentie. Het gaf een goed beeld van de context, de leefruimte van waaruit de projecten zijn ontstaan.
De documentatietentoonstelling zelf was deels niet gemakkelijk te doorgronden voor het publiek. Hierdoor had de tentoonstelling extra uitleg nodig. Deze taak is door Sign goed opgepikt en daardoor werd de tentoonstelling positief gewaardeerd door het bezoekende publiek.
In de ‘ontmoetingsruimte’ achter was een gezamenlijke powerpoint-presentatie te zien met een compilatie van foto’s en afbeeldingen uit de verkennende fase en van de gerealiseerde projecten. In de cabines en op andere plekken werd de documentatie, de video’s, teksten, objecten e.d. getoond, met uitzondering van één slaapunit die intact was gebleven als slaapplek. Ook in de naaste omgeving van Sign was ‘Letzter Raum’ van Christoph Mayer te ervaren. Ook waren er nog enkele projecten zichtbaar, zoals de Targets en de Ladder van J.B. Sauvage, het fotogram van Birgit Graschopf en ook was s’avonds het ‘Autonomous Light System’ te zien van Mayer en Sauvage.
Tijdens het aansluitende door Sign georganiseerde Wildbeaming project is de residentie ook nog door enkele kunstenaars van elders als verblijf en laboratoriumplek gebruikt.
PUBLIEK
Omdat het ingrepen in de openbare ruimte betrof bestond het publiek uit mensen, uit alle lagen van de bevolking, die de projecten al of niet toevallig tegenkwamen dat betrof dus niet alleen het reguliere ‘kunstpubliek’.
Het aantal ‘bezoekers’ is daardoor moeilijk te bepalen.
Opvallend was dat juist een gedeelte van het ‘kunstpubliek’ sneller afhaakte omdat ze alles vanuit een afgebakende, traditionele kunstsetting definieerden.
Ook is er natuurlijk het virtuele publiek dat de website volgde.
Verder was een belangrijke publieksgroep de mensen die in hun eigen woonomgeving geconfronteerd werden met projecten zoals o.a: ‘My home is your castle’ Wouter Osterholt/Elke Uitentuis, “Dancing Pictures” Birgit Graschopf en “It’s a long way to the sea” Adrien Tirtiaux.
Bij bepaalde projecten b.v. de te waterlating van de slaapunit van Tirtiaux is veel hulp geboden door omstanders. Mensen raakten betrokken bij sommige projecten en bleven het volgen en informeerden naar de vorderingen.
Opvallend was dat tijdens de residentieperiode Sign niet open was voor publiek maar dat toch veel mensen uit nieuwsgierigheid zijn langs geweest. De open garagedeur, die een duidelijke blik gaf op het gezamenlijk woongedeelte, nodigde bijzonder uit tot een nadere kennismaking met wat er plaatsvond.
Daarnaast zijn op bezoek geweest: groepen kunstgeschiedenis studenten, derdejaars Academie Minerva studenten.
Ook hebben we de nieuwe wethouder cultuur Jaap Dijkstra, en de ambtenaren Henk Hofstra, Maria Blom en Ngalai Ng een lunch aangeboden in de residentie ter kennismaking, tezamen met de kunstenaars.
.
Het aantal bezoekers van de Documentatie-expositie (9 t/m 24 september) was inclusief opening: ca 250.
PUBLICITEIT
*Gevoerde publiciteit: advertentie in Metropolis M en Tubelight, omschrijving Noorderzon festival krant, flyers verstuurd (ervoor en tussentijds bij bepaalde projecten) naar adressenbestanden Sign en kunstenaars, kranten tijdschriften en agenda’s ook in de vorm van emails en persberichten
*Aan sommige uitingen (die meer het karakter hadden van een gebeurtenis) hebben we ruchtbaarheid gegeven b.v. Birgit Graschopf ‘Dancing Pictures’ en de te waterlating van de kubus van Adrien Tirtiaux maar sommigen niet omdat ze in de anonimiteit moesten plaatsvinden. (Petra Kleyn de schommel , het sprayen van de target van Jean Baptiste Sauvage )
*Ontvangen publiciteit:
TV Noord 2 x
Tubelight ‘Het Gronings alternatief’
Dagblad van het Noorden 2x
“Twist” subtitel “Groninger Index” geeft de stand van zaken weer op het Groninger cultureel gebied. Deze residentie zal in een item besproken worden (eind mei 2007 i.v.m. de atelierroute)